ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ
THEMATIC ANALYSIS OF QUALITATIVE DATA
Εισαγωγή
Η θεματική ανάλυση είναι μια εύχρηστη μέθοδος η οποία χρησιμοποιείται ευρέως στην ποιοτική έρευνα. Θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική για τον νέο ερευνητή, καθώς παρέχει βασικές δεξιότητες που είναι χρήσιμες και για τη διεξαγωγή πιο εξειδικευμένων προσεγγίσεων ποιοτικής ανάλυσης. Ειδικότερα, είναι μια μέθοδος εντοπισμού, περιγραφής, αναφοράς και «θεματοποίησης» επαναλαμβανόμενων νοηματικών μοτίβων, δηλαδή «θεμάτων» τα οποία προκύπτουν από τα ερευνητικά δεδομένα, και αποτελεί βασικό εργαλείο για όλους τους ερευνητές που ασχολούνται με την ποιοτική έρευνα.
Σκοπός
Στόχος της θεματικής ανάλυσης είναι η δημιουργία μιας αναλυτικής και συστηματικής καταγραφής των κωδικοποιήσεων (codings) και των θεμάτων (themes) που προκύπτουν από τις συνεντεύξεις ή τις παρατηρήσεις των συμμετεχόντων. Στο σημείο αυτό προκύπτει και το πρώτο πρόβλημα για τους ερευνητές που χρησιμοποιούν τη θεματική ανάλυση για την ανάλυση των δεδομένων στην ποιοτική έρευνα. Πιο συγκεκριμένα, τίθεται το ερώτημα εάν είναι λογικό και έγκυρο οι απόψεις, οι λεκτικές εκφράσεις, οι συμπεριφορές κ.ο.κ. ενός ατόμου να συγχωνεύονται με αυτές άλλων ατόμων, εάν δηλαδή τα «κοινά θέματα» που προκύπτουν από τη θεματική ανάλυση είναι στην πραγματικότητα «κοινά» ή εάν δυστυχώς διαφέρουν και εσφαλμένα κρίθηκαν ως «κοινά» από τους ερευνητές.
Μεθοδολογία της Θεματικής Ανάλυσης
1. Μετεγγραφή της συνέντευξης
Μετεγγραφή καλείται η μετατροπή σε γραπτό κείμενο των ηχογραφημένων ή βιντεοσκοπημένων λεκτικών διαδράσεων, σύμφωνα με καθορισμένους κανόνες σημειογραφίας.
2. Εξοικείωση με τα δεδομένα, εντοπισμός και συγκέντρωση των αποσπασμάτων που αντιστοιχούν σε κάθε ερευνητικό ερώτημα
Διαβάζουμε προσεκτικά το υλικό μας (τα μετεγγραμμένα κείμενα των συνεντεύξεων), εξοικειωνόμαστε με αυτό και εντοπίζουμε εκείνα τα αποσπάσματα που μας παρέχουν πληροφορίες για κάθε ερευνητικό ερώτημα (ή/και υποερώτημα) και τα συγκεντρώνουμε σε ένα χωριστό αρχείο ή σελίδα ανά ερώτημα και υποερώτημα.
3. Κωδικοποίηση
Στη συνέχεια, ο ερευνητής οφείλει να ερμηνεύσει τα δεδομένα του, να κατανοήσει δηλαδή το νόημα τους και να το αποδώσει με έναν εννοιολογικό προσδιορισμό. Η διαδικασία αυτή καλείται κωδικοποίηση και οι εννοιολογικοί προσδιορισμοί, οι οποίοι εκφράζουν το νόημα που αποδίδει ο ερευνητής στο συγκεκριμένο τμήμα δεδομένων, ονομάζονται κωδικοί.
4. Η μετάβαση από τους κωδικούς στα θέματα
Τα θέματα είναι εννοιολογικές κατασκευές πιο αφηρημένες και γενικές από τους κωδικούς. Προκύπτουν από την επεξεργασία, τη σύγκριση, τη συγχώνευση των κωδικών και αντιστοιχούν σε ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο νοήματος.
5. Έκθεση των ευρημάτων
Στη διαδικασία της παρουσίασης των ευρημάτων εκτίθενται πρώτα τα θέματα/ιδιότητες που αναδείχθηκαν και απαντούν στα ερευνητικά ερωτήματα. Το κάθε θέμα παρουσιάζεται ξεχωριστά και αναδεικνύεται το περιεχόμενό του βάσει των ιδιαίτερων πτυχών που προέκυψαν κατά την ανάλυση των δεδομένων. Ακόμη, αναδεικνύονται ενδεχόμενες διαφοροποιήσεις ή διακυμάνσεις που χαρακτηρίζουν το κάθε θέμα.
Συμπεράσματα
Από τα παραπάνω συμπεραίνεται πως η θεματική ανάλυση είναι η πιο συνηθισμένη και η απλούστερη μορφή ανάλυσης στην ποιοτική έρευνα. Είναι μια προσέγγιση για την εξαγωγή νοημάτων και εννοιών από τα δεδομένα και περιλαμβάνει τον εντοπισμό, την εξέταση και την καταγραφή μοτίβων ή θεμάτων. Έχει καταστεί σαφές πως πρόκειται για μια ευέλικτη αλλά συστηματική διαδικασία, η οποία δεν εξελίσσεται με γραμμικό και μηχανικό τρόπο. Προϋποθέτει δημιουργικότητα, ευρηματικότητα και φαντασία καθώς και θεωρητική προεργασία για την όξυνση της αναλυτικής και ερμηνευτικής ματιάς.
Η θεματική ανάλυση όχι μόνο παρέχει μια ευέλικτη μέθοδο ανάλυσης δεδομένων στην ποιοτική έρευνα, αλλά καθιερώνει την πιο συστηματική και ρητή μορφή της χωρίς να απειλεί το βάθος της ανάλυσης. Συνολικά, λαμβάνοντας υπόψη τα πλεονεκτήματα και τους περιορισμούς αυτής της μεθόδου, ο ερευνητής αποφασίζει αν θα χρησιμοποιήσει αυτή τη μέθοδο ή όχι.
Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση
Γαλάνης, Π. (2018). Ανάλυση δεδομένων στην ποιοτική έρευνα θεματική ανάλυση. Archives of Hellenic Medicine/Arheia Ellenikes Iatrikes, 35(3).
Ίσαρη, Φ., & Πουρκός, Μ. (2016). Οργάνωση, Ταξινόμηση, Ανάλυση και Αξιολόγηση Ποιοτικών Δεδομένων.
Τσιώλης, Γ. (2018). Θεματική ανάλυση ποιοτικών δεδομένων. Στο Γ. Ζαϊμάκης (Επιμ.). Ερευνητικές διαδρομές στις Κοινωνικές Επιστήμες. Θεωρητικές-Μεθοδολογικές Συμβολές και Μελέτες Περίπτωσης, 97-125.
Ξενόγλωσση
Javadi, M., & Zarea, K. (2016). Understanding thematic analysis and its pitfall. Demo, 1(1), 33-39.
Για περισσότερα σχετικά με την Θεματική Ανάλυση Ποιοτικών Δεδομένων, καθώς και για περαιτέρω πληροφορίες, επικοινωνήστε με την ομάδα της DatAnalysis!